De neiging bekruipt mij om deze blog te beginnen met een disclaimer. Het New Financial Forum brengt mij in al haar verschijningsvormen altijd veel inhoudelijke inspiratie voor m’n werk. Door mooie verhalen en ontmoetingen. Door interessante uiteenzettingen, vergezichten en andere creatieve bijdragen. Gericht op de broodnodige beweging naar een betere financiële sector, gedreven door reële waarden en betekenis. Deze blog zal echter vooral gaan over filosofie, mijn persoonlijke onzekerheden en de voortdurende worsteling om op een betekenisvolle wijze te schaven aan mijn morele karakter. Een proces waarmee veel andere mensen ongetwijfeld bekend zijn. So continue reading at your own discretion.

We zijn alweer ruim een maand onderweg in 2022 en een jaarwisseling voelt dan als een natuurlijk moment voor bezinning en reflectie over ons denken en handelen. Hoe staan we in het leven? Hoe zien we dat terug in onze dagelijkse keuzes? In het soort relaties die we aangaan, koesteren, ontwikkelen, of in sommige gevallen zelfs loslaten? Hoe vertaalt dat zich naar persoonlijke doelstellingen en ambities? Naar professionele handelingsperspectieven en drijfveren?

Als filosoof ben ik hier extra gevoelig voor. Ik heb waarschijnlijk een bovengemiddelde behoefte aan nadenken over zingeving en streef ernaar om zo nu en dan kritisch te reflecteren op mijn morele karakter. Is mijn morele kompas bijgesteld naar aanleiding van relevante ontwikkelingen in mijn persoonlijke leven? Afgestemd op de maatschappelijke uitdagingen die op ons afkomen? Die kritische zelfreflectie neem ik mijzelf regelmatig voor om te doen. Of dat ook lukt wisselt van tijd tot tijd.

Met deze overdenkingen in het achterhoofd werd mij laatst een vraag gesteld die me enigszins overviel. Een totaal vreemde vroeg mij, toen ik het over m’n werk had: ben je nog wel een filosoof als je in de financiële sector werkt?

Ik had hier, zoals mijn karakter dat wel vaker ingeeft, direct een intuïtief en eerlijk gezegd nogal defensieve reactie op: ja, natuurlijk ben je nog steeds een filosoof in die context! Zoals je dat in iedere sociale context toch bent als je dat vak hebt gestudeerd? Je filosoof als functietitel hebt? Je de toepassing van filosofie als nuttig beschouwt voor iedere vorm van menselijke activiteit? Als mensen regelmatig aangeven dat je ‘weer de filosoof uithangt’?

Mijn eerste aanname was dat diegene wellicht niet goed begrijpt wat een filosoof precies is en wat de filosofie kan betekenen voor het oplossen van onze collectieve problemen. Of dat diegene niet begrijpt dat de financiële sector een noodzakelijke maatschappelijke rol vervult in onze samenleving en dat de filosofie, en in het bijzonder de ethiek, juist in die context, een hele belangrijke plek en nuttige rol te vervullen heeft.

Tot het geven van een antwoord kwam ik op dat moment uiteindelijk niet echt. Toch bleef die vraag enige tijd aan me knagen. Het is niet meer dan logisch dat mensen onbekend zijn met je dagelijkse werk, of je vak, of je sector, of de specifieke dagelijkse uitdagingen en dilemma’s waar je voor staat, of de praktische denk- en handelingsruimte van jou en je collega’s. Soms hebben mensen negatieve ervaringen gehad met financiële dienstverleners en markten. En filosofen worden toch nog vaak gezien als stoffige academici. We hebben als mensen nu eenmaal allen een uniek levenspad, perspectief en belevingswereld.

Herken je die momenten waarop je hele basale dingen over je werk vertelt en je dan realiseert dat die zaken voor anderen helemaal niet vanzelfsprekend zijn? Die voelen voor mijzelf als momenten waarop je oogkleppen open gaan en je belevingswereld een stukje groter wordt. Dat je je weer even realiseert dat je als mens ook niet alleen maar de context van je werk bent. Dat je leven een hele diverse lappendeken van sociale contexten en praktijken is en dat die contexten heel bepalend zijn voor je ervaringen en de uitdagingen die je voor je kiezen krijgt. En dat je als mens soms hele verschillende rollen lijkt te spelen in verschillende soort ontmoetingen of gezelschappen.

… maar ik ben in al die contexten van mijn leven toch wel nog steeds gewoon een filosoof?

De vraag raakte blijkbaar mijn zelfbeeld, beroepstrots en eigenwaarde. Ik voel mij namelijk gewoon een filosoof. Los van het feit dat ik hier interesse in had en dit toevallig gestudeerd heb, los van het feit dat ik filosofie in mijn dagelijkse werk toepas, los van het feit dat ik de wereld en mensen om mij heen steeds beter wil begrijpen, maar vooral los van het feit dat ik me bevoorrecht voel dat ik mijn passie en kwaliteiten in mijn werk kan en mag inzetten, of dat werk nu te maken heeft met filosofie of niet. Die behoeftes en gevoelens hebben veel andere mensen ook, of ze zichzelf nu filosoof noemen of niet.

Zijn alle mensen dan tot op zekere hoogte filosofen? Op de manier hoe ik dat specifiek voel? Toen ik daar over nadacht realiseerde ik me de dat de persoon die de vraag stelde eigenlijk de filosoof was. Deze vraag behoeft namelijk helemaal geen verklarend, verhelderend en stellig antwoord van mij. Er was geen ‘juiste’ definitie van filosoof of filosofie die ik deze persoon moest meegeven om de verwarring op te klaren. Eigenlijk was de vraag een aanzet tot een filosofische techniek die door mijzelf zo geliefd is: het socratische gesprek. Waarbij je kritisch je eigen veronderstellingen, aannames, vooroordelen, definities, denkbeelden en handelspatronen onderzoekt. Vanuit de gedachte dat de dialogische weg naar inzicht vaak de contradicties, onjuistheden en weeffouten in je denken en handelen blootlegt. Toen ik met dat inzicht terugdacht aan die ontmoeting besloot ik die socratische lens eens los te laten op mijn eigen gedachteproces op dat moment.

En dan wankelt de zogenaamde zekerheid in je denken al vrij snel:

‘Mijn eerste aanname was dat diegene wellicht niet goed begrijpt wat een filosoof precies is’, maar daar heb ik eerlijk gezegd ook geen goede, uitputtende definitie van.

‘En dat diegene niet begrijpt wat de filosofie kan betekenen voor het oplossen van onze collectieve problemen’, maar daar zijn de meningen al duizenden jaren behoorlijk over verdeeld.

‘Of dat diegene niet begrijpt dat de financiële sector een noodzakelijke maatschappelijke rol vervult in onze samenleving’, terwijl ik me dat pas goed realiseerde toen ik daar per toeval terecht kwam.

‘En dat de filosofie, en in het bijzonder de ethiek, juist in die context, een hele belangrijke en nuttige rol te vervullen heeft’, wat zeker is gebleken … in de praktijk. Door het kunnen en mogen toepassen van filosofie in mijn dagelijkse werk.

Heel flauw gezegd, is mijn uiteindelijke antwoord op de vraag die mij gesteld werd alsnog een volmondig: ja! Ik ben zeker nog steeds een filosoof als ik in de financiële sector werk. En ook als ik thuis op de bank zit. En ook als ik met vrienden en familie ben. Niet volgens een universeel geaccepteerde definitie, maar simpelweg omdat ik dat zo voel… althans, in die sociale contexten. Zo voel ik me uiteraard iets minder actief een filosoof wanneer ik bijvoorbeeld honkbal of aan het eten ben, omdat sommige activiteiten om een mate van concentratie vragen die niet goed samengaat met heel actief nadenken. Ik laat het verder aan mensen zelf om te bepalen of ze zich in dat geval ook filosoof voelen, volgens mijn wankele gevoelsdefinitie. Al zal ik uiteraard nooit aarzelen om mensen van filosofie te betichten wanneer ze zich maar op enige wijze met kritisch denken, nieuwsgierige dialoog of andere vormen van reflectie inlaten.

Deze ervaring was voor mijzelf uiteindelijk vooral een nuttige spiegel voor (kritischere) zelfreflectie. Nog steeds neem ik eigenlijk zonder oprechte aarzeling aan dat we als mensen in de basis dezelfde doelen voor ogen hebben: jezelf ontwikkelen en je passie, levensdoelen en ambities nastreven en realiseren. Samen met andere mensen, maar in het bijzonder met dierbaren en geliefden. Het behouden en versterken van een leefbare aarde, niet alleen nu maar ook in de toekomst, niet alleen voor onszelf maar ook voor anderen. Het strijden voor waardige en rechtvaardige instituten, een mensgerichte en effectieve overheid, een solidaire samenleving.

Ik merk dat die vanzelfsprekende, maar abstracte overeenstemming over gezamenlijke doelen me direct alweer gaat duizelen. Er staan namelijk ontelbaar veel belangen op het spel. Die allemaal met elkaar vervlochten zijn in complexe systemen, relaties en wederzijdse afhankelijkheden. Het afwegen van al die morele belangen, door onszelf maar ook in samenspraak met elkaar, brengt vaak geen duidelijke of makkelijke antwoorden over het realiseren van onze gezamenlijke doelen. Mijn ervaring liet me in ieder geval inzien dat we over het bereiken van die doelen nog heel wat goede socratische gesprekken te voeren hebben met elkaar en met onszelf, of je je nu een filosoof voelt of niet.